Herkomstonderzoek
Zorgvuldig herkomstonderzoek naar collecties met een koloniale herkomst draagt bij aan kennis en inzicht over dat erfgoed, aan erkenning en verwerking van onrecht en aan de samenwerking met herkomstlanden. Bovendien helpt herkomstonderzoek erfgoedinstellingen bij het doorgronden van hun eigen geschiedenis en rol in het koloniale verleden. Daarnaast vormt herkomstonderzoek de basis voor de beoordeling van teruggaveverzoeken uit herkomstlanden.
Regeling Herkomstonderzoek Koloniale Collecties
Het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) heeft budget beschikbaar gesteld voor herkomstonderzoek naar koloniale collecties. Nederlandse erfgoedinstellingen die collecties beheren, zoals musea, universiteiten, archieven en bibliotheken, kunnen aanvragen voor dit budget indienen bij het Consortium Koloniale Collecties onder de Regeling Herkomstonderzoek Koloniale Collecties.
Voor wie is de Regeling?
De Regeling Herkomstonderzoek is bestemd voor financiële ondersteuning van in (Europees) Nederland gevestigde instellingen die collecties beheren en die onderzoek willen doen naar de herkomstgeschiedenis van collecties of specifieke objecten uit hun eigen collectie waarvan wordt vermoed dat deze zijn verworven in een koloniale context. Aanvragers mogen geen winstoogmerk hebben. De Regeling Herkomstonderzoek is ook beschikbaar voor aanvragers die in samenwerking met een instelling in het buitenland, bijvoorbeeld een museum in een herkomstland, gezamenlijk herkomstonderzoek willen verrichten. In dat geval dient de aanvraag te worden ingediend via een Nederlandse rechtspersoon die fungeert als
penvoerder.
Beschikbare budget
Voor de Regeling Herkomstonderzoek is in totaal €500.000 beschikbaar. Dit bedrag wordt verdeeld over twee rondes. Voor de eerste ronde met een plafond van €250.000 kunnen aanvragen worden ingediend tot 15 februari 2025. Voor de tweede ronde met een plafond van €250.000 geldt 15 juli 2025 als sluitingsdatum. Aanvragen kunnen worden ingediend voor bijdragen van minimaal €5.000 en maximaal €30.000.
Wil je een aanvraag indienen voor de Regeling Herkomstonderzoek? Bekijk daarvoor de twee benodigde documenten:
1. Lees de Toelichting op Regeling Herkomstonderzoek Koloniale Collecties
2. Download het Aanvraagformulier
Contactpersoon
Voor vragen over de Regeling Herkomstonderzoek kun je vanaf 20 november terecht bij de Medewerker Financiële Regelingen namens het Consortium Koloniale Collecties: Nynke Heddema (zij/haar), nynke.heddema@wereldmuseum.nl.
Tot die tijd kun je met vragen terecht bij het Bureau van het Consortium.
Vraag & antwoord
Wat is herkomstonderzoek?
Herkomstonderzoek werd binnen disciplines als kunstgeschiedenis en archeologie altijd al uitgevoerd, meestal om de authenticiteit van objecten en toeschrijvingen vast te stellen. Met betrekking tot objecten met een koloniale geschiedenis verstaan we onder herkomstonderzoek het onderzoek naar de geschiedenis van de verwerving van objecten en opeenvolgende eigenaren, voor en nadat ze uit hun oorspronkelijke context zijn gehaald. Ook zijn we geïnteresseerd in de toenmalige en hedendaagse functie, betekenis en waarde van objecten voor de oorspronkelijke eigenaars/gebruikers, en de verschuiving van die betekenis ten gevolge van de verwerving en reis naar Nederland.
Wie doen herkomstonderzoek?
Herkomstonderzoek is een belangrijk onderdeel van verantwoord collectiebeheer zoals ook vastgelegd is in de Ethische Code voor Musea van ICOM. De instelling die een object in beheer heeft, is verantwoordelijk voor het onderzoek om de herkomst te achterhalen van de objecten in de collecties. In musea wordt herkomstonderzoek meestal gedaan door of in afstemming met de conservator.
Hoe doe je herkomstonderzoek?
Het onderzoek naar koloniale collecties kent een specifieke complexiteit. Daarbij moet bijvoorbeeld gedacht worden aan de koloniale uitgangspunten van waaruit deze collecties verzameld en gecategoriseerd zijn. Ook moet er aandacht zijn voor de eenzijdige aard van het beschikbare bronnenmateriaal en de verschillende culturele en politieke betekenissen van objecten in (voormalige) koloniserende en gekoloniseerde landen.
De Minister van Onderwijs, Wetenschap en Cultuur vroeg in 2019 een proefproject te starten met als doel een methodiek te ontwikkelen voor herkomstonderzoek naar collecties uit een koloniale context. Specialisten van drie erfgoedinstellingen bogen zich over die vraag: NIOD, Wereldmuseum en het Rijksmuseum Amsterdam. De resultaten zijn vastgelegd in het eindrapport Sporen dat de drie stappen van het onderzoek beschrijft: selecteren & prioriteren van objecten, onderzoeken en verslagleggen. Dit document kun je zien als een uitgebreide handleiding. De methodiek is vastgelegd aan de hand van objecten uit de Rijkscollectie die vanuit Indonesië en Sri Lanka in Nederland terecht zijn gekomen. Onderzoekers uit de herkomstlanden waren onderdeel van het project.
Het NIOD, partner van Consortium Koloniale Collecties, ontwikkelt momenteel een Digitale Onderzoeksgids met zoekhulpen om herkomstonderzoekers te ondersteunen bij het onderzoek. De zoekhulpen hebben als doel de onderzoeker te helpen in diens onderzoek naar objecten in Nederlandse collecties, die zijn verworven in een koloniale context. Klik hier om de zoekhulpen te bekijken.
Waar vind ik eerder gepubliceerde herkomstrapporten?
Verschillende collectiebeherende instellingen zijn bezig met onderzoek naar de geschiedenis, herkomst en betekenis van objecten verworven in een koloniale context. De resultaten van herkomstonderzoek worden gepubliceerd in rapporten met een uitgebreide uitleg over gebruikte methoden en reconstructie van de herkomst van een object. Hieronder bundelen we herkomstrapporten die je online kunt vinden:
● Herkomstverslagen van de Rijksmuseumcollectie
● Provenance reeks van het Wereldmuseum
● Herkomstverslagen in het kader van PPROCE door Wereldmuseum
Bij de adviezen van de Commissie Koloniale Collecties wordt in de bijlage het herkomstrapport bijgevoegd. Dit is voor iedereen openbaar te raadplegen:
● Adviezen van de Commissie Koloniale Collecties over de objecten waarvan door Indonesië teruggave is verzocht (2023)
● Advies van de Commissie over de objecten waarvan door Sri Lanka teruggave is verzocht (2023)
● Adviezen van de Commissie Koloniale Collecties over de objecten waarvan door Indonesië teruggave is verzocht (2024).